हिवाळा हा ऋतू आरोग्यवर्धक मानला जातो, परंतु पाइल्स म्हणजेच बवासीरच्या रुग्णांसाठी हा काळ काही प्रमाणात आव्हानात्मक ठरतो. थंड हवामानामुळे शरीरातील पचनक्रिया मंदावते, लोक पाणी कमी पितात आणि तिखट, तेलकट किंवा गोड पदार्थ जास्त खाण्याकडे कल वाढतो. यामुळे पचनशक्ती कमी होऊन मलावरोधाची समस्या वाढते आणि परिणामी पाइल्सची लक्षणे अधिक तीव्र होतात. मल घट्ट झाल्याने शौचावेळी त्रास, वेदना आणि रक्तस्राव वाढू शकतो.
अशा परिस्थितीत रुग्णांनी आपल्या आहाराकडे आणि दैनंदिन सवयींकडे विशेष लक्ष देणे आवश्यक असते. हिवाळ्यात पाइल्स रुग्णांनी फायबरयुक्त आहार घ्यावा — जसे की ओट्स, ज्वारी, गहू, भाजीपाल्यांमध्ये पालक, मेथी, गाजर, दुधीभोपळा, तसेच फळांमध्ये पपई, पेरू, सफरचंद, संत्री यांचा समावेश करावा. फायबरयुक्त अन्नामुळे पचन सुधारते आणि मल सैल राहतो. कोमट पाणी, सूप, ताक किंवा लिंबूपाणी यांसारखे द्रव पदार्थ दररोज पुरेशा प्रमाणात घेतल्याने निर्जलीकरण टाळले जाते. गूळ आणि तूपाचे थोडेसे सेवन पचन सुधारण्यात मदत करते.
आहारातील योग्य निवड
खाण्यास योग्य पदार्थ:
- फायबरयुक्त अन्न: ओट्स, ज्वारी, गहू, तांदळाचे कणसयुक्त रूप, सलाड, मूगडाळ खिचडी.
- फळे: पेरू, पपई, सफरचंद, संत्री — हे नैसर्गिक रेचक आहेत.
- भाज्या: मेथी, पालक, दुधी भोपळा, गाजर, बीट, तुर.
- पाणी व द्रव पदार्थ: कोमट पाणी, सूप, ताक, लिंबू पाणी — दररोज २.५–३ लिटर द्रव.
- गूळ आणि तूप: लहान प्रमाणात तूप-गूळ खाणे पचन सुधारते.
टाळावयाचे पदार्थ:
- तिखट आणि मसालेदार पदार्थ: चाट, फास्टफूड, लाल तिखट, लोणचे.
- कडक कॉफी, मद्य, धूम्रपान: हे पचन व रक्तवाहिन्यांवर परिणाम करतात.
- रिफाइंड मैदा, कोरडे स्नॅक्स: मल कठीण करतात.
- थंड, थंडगार पेये: पचनशक्ती कमी करतात.
आहारासोबत जीवनशैलीतले छोटे बदलही मोठा फरक घडवू शकतात. दररोज सकाळी हलका व्यायाम किंवा चालणे केल्याने रक्ताभिसरण सुधारते आणि पचनक्रिया सक्रिय राहते. शौचास जावेसे वाटल्यावर ते विलंब न करता लगेच जाणे महत्त्वाचे आहे, कारण विलंबामुळे मल घट्ट होतो आणि गुदावर ताण येतो. दिवसातून एकदा कोमट पाण्याने Sitz Bath घेतल्याने गुदप्रदेशातील वेदना आणि सूज कमी होते. खूप वेळ कठीण खुर्चीवर बसणे टाळावे, कारण त्यामुळे गुदप्रदेशावर सतत दबाव येतो. पुरेशी झोप आणि मानसिक ताण कमी ठेवणेही पाइल्सवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आवश्यक आहे.
आयुर्वेदाच्या दृष्टीने, हिवाळ्यात पचनशक्ती वाढवण्यासाठी आणि आतडे स्वच्छ ठेवण्यासाठी रात्री झोपण्यापूर्वी त्रिफळा चूर्ण कोमट पाण्यासोबत घेणे फायदेशीर ठरते. तूप-गूळाचे थोडेसे सेवनही नैसर्गिक रेचक म्हणून उपयुक्त असते. शरीरात उष्णता राखण्यासाठी कोमट पाण्याने अंघोळ करावी आणि थंड पदार्थ टाळावेत.
सारांशतः, हिवाळ्यात पाइल्स वाढण्याचे मूळ कारण म्हणजे मलावरोध आणि पचनातील असंतुलन. त्यामुळे पुरेसे पाणी पिणे, फायबरयुक्त आहार घेणे, नियमित हालचाल करणे आणि ताण टाळणे ही सर्व उपाययोजना रुग्णांना आवश्यक आहेत. योग्य काळजी घेतल्यास आणि डॉक्टरांचा सल्ला पाळल्यास, हिवाळ्याचा ऋतू पाइल्स रुग्णांसाठी त्रासदायक न ठरता आरोग्यसंपन्न ठरू शकतो.